Mentaal

Hoe maak je van een groep individuele sporters nu een hecht team, dat goed presteert? Een interessant onderwerp waar veel over valt te vertellen. Deze keer een vraag van een coach uit de praktijk. Een vraag die mij regelmatig wordt gesteld. “Als ik het goed heb begrepen, zijn volgens verschillende theorieën conflicten nodig voor de groei van een team. Ik vraag me af: Is het nou echt zo dat conflicten een voorwaarde zijn om als team te kunnen ontwikkelen? En als er geen conflicten zijn, is er dan geen groei?”

“In de sport proberen coaches hun teams op zóveel fronten beter te maken: conditioneel, technisch, tactisch en mentaal… Investeren in de dynamiek van je team is hét aspect, dat daarin vaak nog onderbelicht blijft. Terwijl daarmee juist veel winst te behalen valt. Daarom schreef ik dit boek”, zegt Marjolein Torenbeek. En geeft zij op 6 september 2022 een sessie over het onderwerp.

Dagblad Trouw kopte enkele dagen voor de start van de Olympische Winterspelen: “De Nederlandse shorttrackers zijn één grote familie.” Voor de trouwe volger van de sport geen nieuws, in de afgelopen jaren werd de groep al vaker geroemd vanwege het hechte collectief. Ook de Nederlandse schaatsers vormen een eenheid, ook al bestaat deze groep uit verschillende commerciële ploegen. De ‘gouden tip’ van Ireen Wüst aan Kjeld Nuis (goud op de 1500 meter) was een mooi voorbeeld van die eenheid, evenals de aanmoediging van (toch echt een concurrent) Thomas Krol vlak voordat Nuis van start zou gaan op zijn gouden race.

Michael Jordan en de Bulls 1991. Wie hieraan terugdenkt ziet het team en de speler als één. De man, zijn compaan Pippen en de coach Phil Jackson; we zien ze als één geheel in de sportgeschiedenis. Maar het had zo anders kunnen lopen. Vergeet niet dat in de jaren voorafgaand aan het succes van het team, het individuele succes minstens zo groot was. Michael Jordan was ook zonder titel op zak onstopbaar en kon in zijn eentje hele wedstrijden overnemen en domineren met 40-50-60 punten.

Iedere teamsporter, iedere coach heeft het wel eens meegemaakt: ‘choking under pressure’. Het team heeft zich goed voorbereid, is helemaal klaar voor de wedstrijd. En dan op hét moment komt het er niet uit. Het team bevriest, maakt onnodige fouten, lijkt de weg kwijt. Ineens lukt het niet meer om dat uit te voeren, waar vele uren op geoefend is. Wedstrijd verloren, een illusie armer.

Als coach wil je graag dat je team een eenheid vormt. Een eenheid staat garant voor veel positieve energie en weinig gedoe. Het betekent dat teamleden elkaar vertrouwen, goed samenwerken aan gezamenlijke doelen, elkaar steunen en vertrouwen hebben in de capaciteiten van het team. Dit alles komt de prestaties van het team ten goede.

Nerveus zijn, zenuwen, of wedstrijdspanning, er zijn allerlei woorden voor dat gevoel vlak voor een wedstrijd, een presentatie of een sollicitatiegesprek. Zenuwachtig zijn klinkt niet goed en het lijkt soms alsof sporters het liefst helemaal geen zenuwen willen voelen. Maar is dat inderdaad ideaal?

Iedere jeugdtrainer met één of meerdere jaren ervaring heeft het ongetwijfeld wel eens meegemaakt: een ouder die komt vertellen dat zijn of haar kind onzeker is. Het onzeker zijn wordt dan vaak gebruikt als een tegenpool van zelfvertrouwen. Een gebrek aan zelfvertrouwen gaat weliswaar vaak samen met onzeker zijn over ‘iets’, maar er zijn heel goed situaties voorstelbaar waarin iemand vol zelfvertrouwen omgaat met een bepaalde onzekerheid. Denk bijvoorbeeld aan het moment dat je als trainer voor het eerst kennis gaat maken met je nieuwe team. Je stapt dan met geloof in je eigen kennis, vaardigheden en visie (dus vol zelfvertrouwen) een onzekere situatie binnen, je weet immers niet hoe het team gaat reageren op jouw aanpak en plannen.

Wie kent het niet? Op een dag bedenk je dat je iets wilt bereiken, iets wat je heel graag wilt, en je start vol enthousiasme. Misschien wil je 10 km kunnen hardlopen, vanaf nu twee keer per week naar de sportschool of elke week een boek lezen. De eerste dagen of weken gaat het ontzettend goed. Dan merk je dat je motivatie langzaam afneemt. Waar je eerst nog plezier beleefde aan de activiteit, voelt het steeds meer als ‘moeten’. Je stelt je doel bij (5 km hardlopen, 1 keer per week sporten of af en toe een hoofdstuk lezen, is tenslotte al heel wat), of gooit het bijltje er helemaal bij neer (laat maar zitten, gaat toch niet lukken).

Als coach wil je er natuurlijk alles aan doen om je sporter of team zo goed mogelijk te begeleiden zodat ze een optimale prestatie kunnen leveren. Je doet er waarschijnlijk alles aan om ze fysiek en tactisch in topvom te trainen, maar hoe zit het met 'het mentale'? Een sportpsycholoog/ mentale training is er niet alleen maar voor sporters zelf, maar jij als coach kunt er ook baat bij hebben.

“Niet nadenken, gewoon doen!” Is dat een goed advies aan een sporter? Absoluut! Het is prettig om “met verstand op nul” te sporten. Heerlijk een stukje hardlopen met een groepje vrienden. Genieten van de natuur, de vogelgeluiden, de wind door je haar, het samen zijn, en het gevoel dat je lekker fysiek bezig bent.

Mentale factoren hebben op verschillende manieren impact op blessures. Je bent bijvoorbeeld gevoeliger voor blessures als je gestresst bent, ervaart pijn anders afhankelijk van je mentale staat, en je revalidatieproces wordt sterk beïnvloed door mentale processen.

De sportzomer met het EK voetbal, de Tour de France en de Olympische Spelen zit er weer op. Onze atleten hebben alles gegeven na maanden of zelfs jaren van strakke trainingsschema’s, strenge diëten, genoeg uren slapen en een seizoen vol wedstrijden. Álles om te pieken als het ertoe doet. Daarna de teugels eventjes laten vieren, maar niet voor lang, want nu is het alweer tijd om gedisciplineerd het nieuwe seizoen in te gaan. Als coach weet je hoe lastig het soms voor sporters kan zijn om de motivatie terug te vinden, het trainingsritme te herpakken en een gezonde leefstijl aan te nemen. Maar gezond leven = beter presteren. Hoe stimuleer jij gezond gedrag van je sporters? Hier lees je 5 tips!

Het belang van een groeimindset op individueel niveau is bij de meeste trainers-coaches wel bekend. Een groeimindset betekent dat een sporter erin gelooft dat hij zijn talent kan ontwikkelen. Hierdoor gaat hij uitdagingen aan, is hij niet bang om fouten te maken en zet hij door als het tegenzit. Met als gevolg dat hij zich op de lange termijn sneller ontwikkelt dan zijn teamgenoot met een fixed mindset.

“Wat nou als ik val” - “Iedereen kijkt naar me” - “Nú moet het gebeuren” - “Zij zijn toch allemaal beter”. Iedereen heeft een interne dialoog. Bij sommige mensen staat die interne stem wat meer op de voorgrond, bij anderen wat minder, en het level van negativiteit verschilt per persoon. Maar iedereen heeft zo’n stemmetje in zijn of haar hoofd die commentaar levert op wat er gebeurt. Op zich is er met dat interne geklets niks mis, maar soms leidt het tot problemen. Hoe herken je een (problematische) interne dialoog bij jezelf en je sporters, en wat kan je ermee?

Op woensdag 22 september, midden in de Nationale Sportweek, vindt voor de tweede keer de ‘Dag van de sportpsychologie’ plaats.