Bovenstaande uitspraken hoor je overal, en vaak hangt daar een zweem van trots omheen, alsof 'perfectionist' synoniem is voor succesvol, go-getter of harde werker.

Tegelijkertijd weten we dat perfectionisme kan leiden tot burn-outs, depressie en eetstoornissen. Dus, is perfectionisme nou een fijne eigenschap, of niet? Iets om te stimuleren bij je sporters, of iets om juist te temperen of bij te buigen? Perfectionisme is een term die links en rechts wordt gebruikt, waar iedereen iets bij voelt, maar waarvan we misschien niet genoeg begrijpen wat het precies betekent.

(On)gezond perfectionisme

Er zijn verschillende vormen van perfectionisme. De belangrijkste splitsing is tussen positief/gezond of negatief/ongezond perfectionisme. De naam zegt al, deze splitsing geeft antwoord op de vraag of perfectionisme een goede eigenschap is. Maar wat is dan precies het verschil?

Positief/gezond perfectionisme

• Iemand met een gezonde neiging naar perfectionisme heeft een intrinsieke motivatie om zichzelf steeds uit te dagen en te blijven verbeteren.

• Het nastreven van doelen voelt positief, omdat het iets is wat vanuit de motivatie van de persoon zelf komt.

• De nadruk ligt op het proces, niet het halen van een doel.

• Feedback, kritiek en fouten worden niet gezien als falen, maar als leermoment.

"Ik wil gewoon graag beter, sterker en sneller worden. Ik vind het een superfijn gevoel om te merken dat ik vandaag iets kan wat ik gister nog moeilijk vond."

"Het gaat nog niet helemaal goed, maar het gaat al een stuk beter!"

"Dankjewel voor de tips, dat helpt denk ik wel."

Negatief/ongezond perfectionisme

• Iemand met een ongezonde neiging naar perfectionisme heeft het gevoel dat zijn of haar identiteit en eigenwaarde afhangt van het resultaat.

• Bij foutjes of gebrek aan perfectie wordt iemand sterk zelf-kritisch, en komen gevoelens van schuld en schaamte kijken.

• Perfectie en prestaties zijn nodig om iemands waarde aan anderen te bewijzen.

• Wanneer een doel gehaald wordt kan het zomaar zo zijn dat een perfectionist niet blij is, maar het doel omhoog bijstelt omdat het te makkelijk was.

• Dit kan leiden tot faalangst en uitstelgedrag.

"Als ik deze route kan klimmen ben ik pas écht een goede klimmer."

"Het is wel gelukt, maar eigenlijk was het ook niet zo moeilijk. Als ik díé route kan klimmen, dán ben ik pas een goede klimmer."

"Ik doe het allemaal niet goed. Het lukt me toch niet, laat maar zitten."

Bestaat gezond perfectionisme?

Perfectie nastreven, dat is waar perfectionisme over gaat. En tegelijkertijd is perfectie iets wat niet bestaat, zeker niet in de (top)sport. Zelfs de gouden oefening van Epke was niet perfect, en de gemiddelde gewonnen voetbalwedstrijd ook niet. De perfecte kür is nog niet geschaatst, het perfecte essay nog niet geschreven, en de perfecte training bestaat niet. Dus waarom zouden we dat nastreven?

Pleidooi voor een nieuwe term

Er zijn onderzoekers die zich afvragen of gezond perfectionisme wel bestaat. Want alles wat het 'gezond' maakt, maakt ook dat het niet echt meer perfectionisme is. Of het nou wel of niet onder de paraplu 'perfectionisme' valt, ik stel voor dat we de term 'gezond perfectionisme' loslaten. Jonge sporters horen ouders, topsporters en coaches praten over gezond perfectionisme zonder te weten wat dat betekent. Sterker nog, wij horen ook onszelf praten over gezond perfectionisme, zonder dat ons brein daarbij meteen weet dat dat niet gaat over perfectie, maar over groei. Daarnaast gaat het bij gezond perfectionisme eigenlijk helemaal niet meer om perfectie, het gaat om beter worden, uitdagingen aangaan en doelen nastreven. Daar is niks 'perfects' meer aan.

Striving for excellence

Dus, de 'gezonde' versie van perfectionisme verdient een nieuwe term. In het Engels wordt de term 'striving for excellence' voorgesteld. Streven naar uitmuntendheid. Daarin ligt de nadruk op het proces ('streven naar'), en op groei en zelfverbetering. Dát is heel gezond, en iets om in sporters te stimuleren. Dus laten we de term perfectionisme met alle voorvoegsels loslaten, en ons in plaats daarvan richten op groei, streven naar uitmuntendheid.