Door Marjolein Torenbeek

Eind augustus wonnen zowel het Nederlands hockeyelftal dames als het Nederlands herenteam het EK hockey. De coaches van beide teams, Paul van Ass en Jeroen Delmee, hechten enorm veel waarde aan het optimaliseren van teamprocessen, waarin waarden als toewijding, elkaar beter maken, duidelijkheid en eerlijkheid centraal staan. Beide coaches hebben vanaf hun aanstelling (van Ass sinds 2022 en Delmee sinds 2021) veel tijd en energie in het teamproces geïnvesteerd.

Mei en juni zijn de maanden waarin veel sportcompetities eindigen. En dan: voor je het weet breekt het nieuwe seizoen aan, met voor iedereen nieuwe kansen. Met frisse energie ga je aan de slag om er weer een mooi seizoen van te maken. Met zowel aandacht voor individuele ontwikkeling, als het trainen van het samenspel op het veld.

Momentum in wedstrijden: minuten waarin je het gevoel dat alles vanzelf gaat, scores die makkelijk vallen, een tegenstander bij wie het allemaal niet lukt. Ieder balsportteam is er bekend mee. Het zorgt ervoor dat een team snel kan uitlopen. Momentum wordt door zowel coaches als sporters vaak omschreven als iets ongrijpbaars. Als een onvoorspelbaar en haast bovennatuurlijke kracht, buiten de controle van de coach of het team. Overigens wel een kracht met een groot effect op de beleving en de uitkomst van een wedstrijd. Er is veel onderzoek gedaan naar momentum in wedstrijden, en uit dat onderzoek blijkt het met de ongrijpbaarheid ervan wel mee te vallen. Zodra je als coach het mechanisme achter dit fenomeen begrijpt, kan je de kans op momentum bij het eigen team vergroten, en momentum bij de tegenstander juist voorkomen of zo snel mogelijk afbreken.

De laatste weken van het jaar. De periode van kerstbomen, oliebollen en vuurwerk. De periode van terugkijken en vooruitblikken. De meeste sportteams hebben in deze weken even rust. Net zoals de meeste coaches zal je stilstaan bij de behaalde prestaties in de eerste maanden, en plannen maken voor de tweede helft van het seizoen.

Het competitieseizoen is voor veel sportteams alweer even op weg. Sommige teams kennen een goede eerste seizoenshelft, terwijl het bij andere teams voor geen meter gaat... Waar ga je als trainer-coach beginnen om het team richting de tweede seizoenshelft op de rit te krijgen?

Denk eens terug aan een recente wedstrijd waarin je team (een bepaalde periode) heel goed presteerde. Waarin aanval en verdediging als vanzelf leken te gaan, ballen gemakkelijk werden afgepakt en scores gemakkelijk vielen. Herinner je je nog hoe het team erbij liep? Wat teamleden uitstraalden? En denk dan ook eens terug een minder succesvolle wedstrijd. Hoe was daarin de lichaamstaal van je team?

Vijftien spelers en een hoofdcoach uit Nederland, twee spelers uit Polen, twee spelers uit Spanje en een Belgische assistent-coach. Herkenbaar? Veel selecties in de hoogste divisies bestaan uit spelers (en coaches) die in verschillende landen, en daarmee verschillende culturen, zijn opgegroeid.

We maken het allemaal wel eens mee: je komt op een feestje waar je (bijna) niemand kent. Je weet niet precies wie er allemaal zijn, of het een zit-of sta-feestje is, wat mensen drinken en of er wellicht wordt gedanst. Wat doe je dan? Je neemt het allemaal in je op, neemt het drankje dat je andere gasten ziet drinken en maakt voorzichtig een praatje. Met andere woorden: je tast de sfeer af en je houd je nog even op de vlakte. Naarmate het feestje op gang komt voel je je steeds meer op je gemak, kies je het drankje dat je favoriet is en ga je uiteindelijk misschien wel los op de dansvloer.

Wist je dat 7 op de 10 sportteams afgelopen seizoen ondermaats heeft gepresteerd omdat de groepsdynamiek niet goed was? Zeventig procent! Teams die veel energie hebben gestoken in techniek- en tactiektrainingen en wedstrijdvoorbereidingen. Waarbij 'het' er vervolgens niet uitkwam, omdat groepsprocessen niet helemaal lekker liepen.

De high-five, de knuffel, het dansje en de midair celebratory bump of flying shoulder bump (in de lucht tegen elkaar op springen). Allemaal manieren waarop teamsporters een score of doelpunt met elkaar vieren. En zonder dat ze het misschien zelf in de gaten hebben, is dat eigenlijk heel slim. Want door al dit fysieke contact komt het hormoon oxytocine vrij in hun hersenen. En dat hormoon blijkt een belangrijke rol te spelen in de samenwerking tussen mensen.

Gaan we dit jaar barbecueën of doen we nog een laatste teamuitje? In veel sporten zit het competitieseizoen er bijna op. Dan komt er een moment waarop het team het seizoen afrondt, waarna iedereen (voor even) zijn of haar eigen weg gaat.

In veel sportcompetities staan de play-offs voor de deur. Nog even, en dan is bekend wie de kampioenen zijn in de Eredivisie Voetbal, de Korfbal League, De BNXT League en de Hoofdklasse Hockey. Niet lang daarna is het alweer tijd om voorbereidingen te treffen voor het nieuwe seizoen. Het doel van veel clubs: de toppers behouden en zoveel mogelijk nieuwe topspelers aantrekken. Maar, is dat eigenlijk wel zo handig?

Hoe maak je van een groep individuele sporters nu een hecht team, dat goed presteert? Een interessant onderwerp waar veel over valt te vertellen. Deze keer een vraag van een coach uit de praktijk. Een vraag die mij regelmatig wordt gesteld. “Als ik het goed heb begrepen, zijn volgens verschillende theorieën conflicten nodig voor de groei van een team. Ik vraag me af: Is het nou echt zo dat conflicten een voorwaarde zijn om als team te kunnen ontwikkelen? En als er geen conflicten zijn, is er dan geen groei?”

Dagblad Trouw kopte enkele dagen voor de start van de Olympische Winterspelen: “De Nederlandse shorttrackers zijn één grote familie.” Voor de trouwe volger van de sport geen nieuws, in de afgelopen jaren werd de groep al vaker geroemd vanwege het hechte collectief. Ook de Nederlandse schaatsers vormen een eenheid, ook al bestaat deze groep uit verschillende commerciële ploegen. De ‘gouden tip’ van Ireen Wüst aan Kjeld Nuis (goud op de 1500 meter) was een mooi voorbeeld van die eenheid, evenals de aanmoediging van (toch echt een concurrent) Thomas Krol vlak voordat Nuis van start zou gaan op zijn gouden race.

Iedere teamsporter, iedere coach heeft het wel eens meegemaakt: ‘choking under pressure’. Het team heeft zich goed voorbereid, is helemaal klaar voor de wedstrijd. En dan op hét moment komt het er niet uit. Het team bevriest, maakt onnodige fouten, lijkt de weg kwijt. Ineens lukt het niet meer om dat uit te voeren, waar vele uren op geoefend is. Wedstrijd verloren, een illusie armer.