Ajax: prestatiedruk, faalangst en verlies van procesfocus

Ajax begon als titelfavoriet, leidde de competitie, maar viel in de beslissende fase mentaal stil. De recente opstap van trainer Francesco Farioli illustreert de mentale turbulentie. Bij een club waar ‘moeten winnen’ de norm is, kan prestatiedruk omslaan in blokkades.

Wat gebeurde er?

• Te sterke focus op resultaat leidde tot angst om te falen (Gucciardi et al., 2010).
• Spelers misten vertrouwen in het plan, wat leidde tot verminderde taakgerichtheid.
• Farioli kreeg het team mentaal niet op één lijn: een klassiek voorbeeld van gebrek aan mentale congruentie tussen coach en spelersgroep.

PSV: stabiliteit, taakfocus en mentale veerkracht

Onder Peter Bosz bleef PSV stabiel. De boodschap? Focus op het spel, niet op de ranglijst. Al had Bosz het soms ook over “moeten winnen”, zijn team wist deze druk te kanaliseren. Dit laat zien: mentale routines zijn cruciaal.

Wat werkte goed?

• Focus op procesdoelen: baltempo, pressie, intensiteit.
• Herhaling van routines: hetzelfde ritme in voorbereiding, trainingen en herstel.
• Mentale voorbereiding op scenario’s zoals een achterstand of late tegengoal.

De rol van de coach: mentale fitheid begint bij jou

Coaches zijn de mentale gidsen van hun team. Jouw woorden, houding en keuzes bepalen of sporters in vertrouwen of in stress komen. Hieronder een aantal concrete tips en technieken om mentaal sterker te coachen:

5 Praktische sportpsychologische tips voor coaches:

1. Richt op proces, niet op resultaat

Praat over “hoe” je speelt, niet “wat” je moet winnen.
Voorbeeld: In plaats van “we moeten winnen zondag”, zeg: “We blijven agressief in balverlies, compact in omschakeling.”

2. Train mentale veerkracht bewust

Gebruik stress-simulatie: laat spelers trainen met een denkbeeldige achterstand of publieksdruk.
Oefening: Laat spelers een training afsluiten met een penaltyreeks waarbij fouten consequenties hebben (bijv. fysieke prikkel), gevolgd door ademhalingsoefening.

3. Gebruik focuswoorden

Laat spelers een krachtwoord kiezen (“controle”, “energie”, “vrij”) dat hen terugbrengt in het hier-en-nu bij spanning.
Werkvorm: Inbouwen in warming-up of rustmomenten: adem in, focuswoord herhalen, adem uit.

4. Visualiseer niet alleen succes, maar ook tegenslag

Goede teams anticiperen ook mentaal op wat mis kan gaan zodat ze daar niet meer van 'schrikken'
Oefening: Laat spelers voor een wedstrijd 3 scenario’s visualiseren: 1x voorspoedig, 1x achterstand, 1x gelijk in slotfase.

5. Creëer mentale check-ins binnen de staf

Bespreek wekelijks met spelers hoe ze zich voelen, wat hen mentaal bezighoudt en hoe ze zelf hun mentale staat inschatten.
Tip: Gebruik eenvoudige vragen als “Wat gaf je energie?” en “Wat vroeg veel van je?” als gespreksstarter.

Conclusie: mentale begeleiding is geen luxe, maar een randvoorwaarde

PSV toonde dit seizoen: wie mentaal fit is, wint. Ajax bewees het tegenovergestelde. Coaches die mentale training integreren, in woorden, rituelen én bewustzijn, bouwen duurzame prestaties.

Overweeg de samenwerking met een geregistreerd sportpsycholoog. Niet pas als het misgaat, maar als integraal onderdeel van teamontwikkeling.

Literatuur:

Gucciardi, D. F., Longbottom, J. L., Jackson, B., & Dimmock, J. A. (2010).
Understanding the coach’s role in the development of mental toughness: Perspectives of elite Australian football coaches. Journal of Sports Sciences, 28(8), 889–898

Fotobijschrift: PSV-coach Peter Bosz met de KNVB-schaal in zijn handen. Foto: Marcel ter Bals / Shutterstock.com