Een belangrijke oorzaak is een gebrek aan concentratie binnen het team. Concentratie is de vaardigheid de aandacht te kunnen richten op datgene wat op een bepaald moment belangrijk is, terwijl je afleidingen negeert. Spelers die geconcentreerd zijn, richten hun aandacht op hun taak. Die taak wisselt in een sport als voetbal voortdurend. Zo moet een speler aan de bal zijn aandacht afwisselend richten op de bal, zijn tegenspeler, de positie van medespelers en aanwijzingen van de coach. Op het moment dat hij wordt afgeleid, wordt zijn concentratie (kort) verstoord, waarop de kans groot is dat hij balverlies lijdt. Wanneer het hele team moeite heeft zich te concentreren terwijl de tegenstander wel (nog) scherp is, zie je vaak een tegendoelpunt vallen. Concentratie is dan ook van essentieel belang voor een goede sportprestatie.

Vermoeidheid

Hoe kan het nu dat de concentratie in een team juist aan het einde van de wedstrijd te lijden heeft? Vermoeidheid is een eerste factor. Het langdurig richten van de aandacht op de taak en het negeren van afleidingen kost veel energie. Aan het einde van de wedstrijd raken spelers vermoeid, waardoor afleidingen meer kans krijgen. Een tegenstander die op dat moment wel scherp is, kan hiervan profiteren door de bal te veroveren.

Spanning

Spanning is een derde reden voor een verminderde concentratie aan het einde van de wedstrijd. Waar een bepaalde mate van spanning nodig is om alert te zijn, maakt te veel spanning het lastig om de aandacht te richten op de juiste prikkels, of om de aandacht goed te switchen tussen prikkels. Angst zorgt ervoor dat sporters hun aandacht overmatig richten op irrelevante prikkels. Een speler kijkt te veel naar zijn medespelers en heeft daardoor te weinig aandacht voor zijn verdediger. Hierdoor passt hij hem recht in de voeten. Of een spits in scoringspositie blijft met zijn aandacht hangen op de keeper en kijkt hierdoor niet naar de lege plek in het doel. Hierdoor schiet hij de bal juist recht op de keeper af.

Tips voor coaches van sportteams

Als trainer-coach kan je zowel in de voorbereiding, als tijdens de wedstrijd van invloed zijn op de concentratie van je sporters. Hieronder vier tips:

1. Veel coaches die een gebrek aan concentratie bij hun spelers opmerken roepen: “Focus nu even!”, of “Concentratie!”. Dit helpt zelden. Het probleem is namelijk vaak dat sporters (door spanning) niet weten waarop ze hun aandacht moeten richten. Of dat ze in de ‘nadenkstand’ in plaats van de ‘waarneemstand’ staan. Coach je sporters op het richten van hun aandacht op hun taak. In plaats van te zeggen: “Concentreer je” of “Maak je hoofd even helemaal leeg”, geef je ze aanwijzingen als: “Houd overzicht over het veld”, “Houd het tempo hoog” of “Kijk naar het punt waar je de bal wilt hebben”. Hierbij is het belangrijk om te differentiëren tussen je sporters. De ene speler zal meer profijt hebben van een focus naar binnen (bijvoorbeeld door te blijven herhalen: “Rustig aan, rustig aan”) terwijl je een andere speler meer helpt door de aandacht naar buiten te richten.
2. Duidelijke doelen voor het team én voor individuele spelers helpen de aandacht op de juiste taakaspecten te richten. Niet alle doelen zijn even effectief. Wanneer spelers bezig zijn met resultaatdoelen waarover ze geen controle hebben, zoals het winnen van de wedstrijd, leiden ze zichzelf af door te veel vooruit te denken. Doelen gericht op het hier-en-nu; taken waarover spelers wel controle hebben helpen spelers wel zich te concentreren. Bij het nemen van een penalty kan zo’n prestatiedoel zijn: richt je aandacht op de plek in het doel waar je de bal wilt schieten (in plaats van je zorgen te maken of de keeper de bal gaat stoppen).
3. Wedstrijdsituaties zijn altijd anders dan trainingssituaties. Het bewust trainen met typische wedstrijdafleidingen helpt teams om tijdens de wedstrijd gefocust te blijven, wanneer ze verrast worden door een onverwachte gebeurtenis. Denk aan het laten horen van harde geluiden van publiek en speakers, partijdig fluiten tijdens een oefenwedstrijd, het nemen van penalty’s na een zware training of (zoals sommige American Football coaches doen) trainen met de sproeiers aan, om slecht weer te simuleren.
4. Tenslotte kan je de alertheid van je sporters trainen. Bijvoorbeeld door tijdens een trainingsoefening regelmatig FREEZE te roepen, waarop spelers direct stil moeten gaan staan en hun ogen sluiten. Als coach vraag je vervolgens een of enkele spelers waar hijzelf, de bal en zijn teamgenoten zich op dat moment bevinden. Op deze manier leren je sporters om niet op de automatische piloot te trainen, maar voortdurend alert te zijn.

Door de combinatie van bovenstaande tips toe te passen, zullen je sporters steeds vaardiger worden in het concentreren. Hiermee verklein je de kans dat onnodige (late) tegendoelpunten je om de oren vliegen.