De Limburgse sportpsycholoog Joep Teeken kwam erachter dat het creëren van een vertrouwensband tussen een atleet en zijn of haar coach een onderbelicht, maar o zo belangrijk onderwerp is. Daarom schreef hij er na jaren van research een boek over: De mens achter de atleet in de schijnwerpers. Het verschijnt binnenkort.
"Hoe we het wenden of keren, in de topsport gaat het vooral en uiteindelijk over resultaat. Dat dit bereikt wordt door hard werken, hard werken en nog eens hard werken, is duidelijk. Dat dit beoogde resultaat en dat harde werken afhankelijk zijn van enerzijds de vertrouwensband tussen de atleet en zijn omgeving en anderzijds de mens achter de atleet, ligt minder voor de hand en daardoor krijgt dit onvoldoende aandacht." Dat schrijft sportpsycholoog Joep Teeken in het voorwoord van zijn boek De mens achter de atleet in de schijnwerpers.
Met de mens achter de atleet worden door de auteur minimaal twee personen bedoeld. De ene mens gaat over de persoon zelf. Zo is de atleet bovenal een mens, stelt Teeken. De andere mens betreft bijvoorbeeld de coach, zijn ouders en een partner als in "echte vrienden zien we niet, die staan achter ons".
Het boek is een weergave van een tweetal processen. Op de eerste plaats wordt vanuit de wetenschappelijke artikelen in sportpsychologietijdschriften de ontwikkeling op het gebied van de training van het prestatiegedrag beschreven. Waar deze literatuur vooral insteekt op het optimaal presteren, heeft ze de afgelopen jaren twee veranderingen doorgemaakt. De eerste gaat over meer aandacht voor talentontwikkeling en de tweede, de meest recente, over het welzijn van de atleet, mede dankzij de openhartigheid van (oud-)atleten over hoe zij topsport ervaren of ervaren hebben.
Het andere in dit boek weergegeven proces sluit aan op de door
Teeken zelf afgelegde weg naar het zich ontwikkelen tot een betere
sportpsycholoog. Een belangrijk uitgangspunt in zijn werk is "dat elk gedrag
een reden heeft". Hij kwam er in eerste instantie achter dat alleen het
aanleren van mentale vaardigheden niet afdoende is, dat atleten wel weten hoe
ze effectiever kunnen presteren, maar dat iets hen daarbij tegenhoudt.
“Zonder een ander is geen groei mogelijk”
De Limburger merkte dat meerdere sporters en coaches die hij in zijn praktijk op bezoek had, niet tevreden over de resultaten waren. “Ze kwamen niet meer terug. Blijkbaar wilden ze iets anders van me”, vertelt Teeken openhartig. Om zijn cliënten beter te begrijpen, maakte hij ‘een verdiepingsslag’. Steeds vaker ondervond Teeken tijdens de gesprekken met atleten dat de behoefte aan een goede vertrouwensband met de coach en ouders een onderkend onderwerp is en dat dat bijdroeg aan het zich niet lekker in hun vel zitten, een stagnatie in hun ontwikkeling en/of een afgenomen prestatieniveau.
Teeken bekwaamde zich onder meer in relatietherapie, in de gedachte dat wat er in een relatie tussen partners kan gebeuren, ook mogelijk is tussen coach en atleet en tussen ouders en atleet. De sportpsycholoog omschrijft zichzelf als ‘een vakidioot’. Zo werkte hij zich ten behoeve van zijn boek door twintig jaargangen van vijf wetenschappelijke tijdschriften op het gebied van sportpsychologie heen. De lange lijst van referenties in zijn boek bevat liefst 567 boeken en wetenschappelijke artikelen.
In zijn boek stelt de auteur dat het hebben van een sterke vertrouwensband “het fundament is voor de menselijke drijfveren op het gebied van ontwikkeling, welzijn en presteren”. Het is, aldus Teeken, cruciaal dat de sporter zich begrepen voelt. "Het begrepen voelen, is een primaire menselijke psychologische behoefte die valt of staat met een ervaren vertrouwensband tussen de atleet en een ander", schrijft hij in zijn voorwoord. Daarom verbaast het hem dat het een onderbelicht onderwerp is. "Zonder een ander is geen groei mogelijk", stelt Teeken.
“Daarom zit tegenwoordig niet alleen de atleet in de kamer van mijn praktijk, maar ook vaak ouders, het hele gezin of de coach. Deze verbinding maakt het verdiepingsproces toegankelijk. Dit verdiepen is noodzakelijk, anders slaan we de geschiedenis van de atleet over. Die verdient dus óók aandacht. Misschien heeft hij situaties in zijn jeugd meegemaakt en/of gewoon hoe hij zijn opvoeding ervaren heeft, die nog steeds invloed hebben op zijn actuele prestatiegedrag en waardoor hij niet vrijuit kan functioneren.”
"Meer zichzelf zijn betekent meer welzijn, ontwikkeling en meer duurzame prestaties"
Dat alles heeft bijgedragen aan de in dit boek gepresenteerde, onderbouwde en uitgewerkte benadering. Teeken noemt het “een geïntegreerde aanpak”, vanwege het systemisch werken tussen atleet en zijn omgeving, vanwege de verdieping in de persoon zelf, zodat deze een geheel is, en ook vanwege het gebruikmaken van verschillende theorieën, disciplines en methoden binnen de psychologie, die als passende puzzelstukjes op elkaar aansluiten.
Het boek bevat tien hoofdstukken. In het eerste hoofdstuk beschrijft Teeken het belang van een goede vertrouwensband en wordt zijn aanpak geïntroduceerd. In hoofdstuk 2 geeft hij de kracht weer van een vertrouwensband. In de andere hoofdstukken worden drie fases van de training van prestatiegedrag weergegeven: verbinden, verdiepen en groeien. In hoofdstuk 7 wordt een overzicht gegeven van de literatuur op het gebied van welzijn van de atleet en wordt het belang van ‘jezelf zijn’ in het kader van ontwikkeling en duurzaam presteren beschreven.
Ook al is het niets nieuws wat hij in het boek aangeeft, toch beseft Teeken dat de boodschap en de aanpak die hij beschrijft misschien als zweverig kan worden ervaren. Daarom bevat elk hoofdstuk een moment van reflectie voor de lezer. Aan het einde van hoofdstuk 1 staat: ‘Effe checken wat jullie tot dusver vinden. Wat gebeurt er in jullie hoofd bij het lezen? Vertrouwensband, verbinden, verdiepen en groeien, het klinkt nogal zweverig. Wat vind jij?’
Teeken adviseert om vooral door te lezen. "Dan zal de lezer merken dat het juist vanuit het tegenovergestelde perspectief is beschreven: met beide benen op de grond."
Een belangrijk onderdeel van elk hoofdstuk is het praktijkgedeelte. Daarin worden gesprekken beschreven met twee fictieve topsporters: de 23-jarige atlete Anouk en de zestienjarige voetballer Kees. Hun prestatiegedrag en proces zullen voor velen herkenbaar zijn, aldus Teeken in zijn voorwoord.
De auteur legt tot slot uit: "De mens achter de atleet in de schijnwerpers is geschreven voor atleten, coaches en ouders. Een belangrijk uitgangspunt van het boek is dat de atleet en de ander, zoals de coach en ouders, in hetzelfde schuitje zitten: verbinden, verdiepen en groeien zijn ook processen die de ander mag doorlopen. Het doel is om de bewustwording van het belang van een vertrouwensband te vergroten, handvatten te bieden om de achterliggende redenen van ineffectief prestatiegedrag te vinden en om het groeiproces in te zetten. Hierdoor zal de atleet zich als mens meer begrepen, gehoord en gezien voelen en kan hij meer zichzelf zijn. En meer zichzelf zijn betekent meer welzijn, ontwikkeling en meer duurzame prestaties."
Dit artikel verscheen eerder in NLCOACH Magazine (editie 2-2024).
Save the date: op 24 september en 6 oktober wordt naar aanleiding van dit boek het seminar 'De mens achter de atleet in de schijnwerper' georganiseerd met Joep Teeken en andere inspirerende sprekers. Meer info volgt later.
